دکتر رادنوش پشم فروش - فوق تخصص اینترونشنال نورورادیولوژی

سکته مغزی چیست و چگونه درمان می‌شود؟

<p style=”text-align: justify;”>دو نوع اصلی سکته مغزی وجود دارد که با نام های ایسکمیک و هموراژیک شناخته می‌شود و هر کدام نیازمند نوع درمان خاصی هستند. تشخیص سریع برای درمان سکته مغزی بسیار مورد اهمیت است چرا که موجب کاهش آسیب به مغز می‌شود. درمانی که برای یک نوع سکته مغزی مناسب است را نباید برای نوع دیگر سکته مغزی استفاده کرد چرا که ممکن است آن درمان برای فرد مضر نیز باشد. برای درمان بیماران سکته مغزی فیزیوتراپی نیز یک روش درمانی به حساب خواهد آمد.

سکته مغزی چیست؟

سکته مغزی زمانی رخ می‌دهد که جریان خون به مغز کاهش و یا به طور کامل قطع شود. در این حالت مغز اکسیژن کافی و مواد مغذی دریافت نمی‌کند. این کار موجب مرگ سلول های مغزی می‌شود.

انواع سکته مغزی

ایسکمیک: با انسداد یا تنگی عروق خون رسان به مغز ایجاد شده و باعث کاهش جریان خون به مغز می‌شود که به آن ایسکمی می‌گویند. در این نوع سکته مغزی سرخرگی که خون دارای اکسیژن را به مغز می‌رساند مسدود می‌شود که لخته های خونی معمولا موجب انسداد و سکته مغزی می‌شوند. سکته ایسکمیک خود بر دو نوع است:

• سکته ترومبولیک: در این نوع سکته لخته خون در سرخرگی که خون را به مغز می‌رساند تشکیل می‌شود.( لخته خون یا ترمبوز)
• سکته آمبولی: در این نوع سکته مغزی لخته خون یا پلاک های چربی در جریان خون حرکت کرده تا به سرخرگ برسند. ( لخته خون یا آمبولوس)

در هر دو نوع سکته لخته خون (پلاک) جریان خون دارای اکسیژن را به مغز مسدود می‌کند.

هموراژیک (خونریزی مغزی): این نوع از سکته مغزی زمانی ایجاد می‌شود که سرخرگ در مغز خونریزی کند یا پاره شود. فشاری که بر اثر خونریزی ایجاد می‌شود به سلول های مغزی آسیب می‌رساند.این نوع سکته مغزی نیز بر دو نوع است:

• هموراژیک اینتراسربرال: در این نوع سکته رگ خونی در داخل مغز دچار خونریزی یا پارگی می‌شود.
• ساب آرکنوئید: در این نوع سکته مغزی رگ خونی در سطح مغز دچار خونریزی یا پارگی می‌شود. در این حالت خونریزی بین لایه درونی و میانی غشا هایی که مغز را پوشش می‌دهند ایجاد می‌شود.

در هر دو نوع خونریزی موجب ورم مغزی و افزایش فشار در جمجمه می‌شود. این ورم و فشار به به سلول  ها و بافت های داخل مغز آسیب می‌رساند.

گذرا یا همان سکته خفیف یا مینی سکته: این نوع از سکته با لخته خون و ضایعات دیگر ایجاد می‌شود و شباهت زیادی با نوع ایسکمیک دارد. این نوع سکته گذرا بوده و دارای علائم هشدار دهنده می‌باشد که نشان دهنده این است که  یک رگ خونی نسبتا مسدود یا یک منبع لخته خون در قلب وجود دارد.

چه کسانی بیشتر در خطر سکته مغزی قرار می‌گیرند؟

احتمال مرگ در اثر سکته مغزی در آقایان نسبت به خانم ها ۴۰ به ۶۰ می‌باشد. افراد بالای ۵۵ سال، دارای اضافه وزن، فشار خون بالا، دیابت، دارای سابقه خانوادگی در سکته مغزی، افرادی که ورزش نمی‌کنند و مواد مخدر، الکل و سیگار مصرف می‌کنند بیشتر در معرض خطر هستند.

سن و جنسیت: افزایش سن خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهد. در جوانی مردان بیشتر از زنان در معرض این بیماری هستند. مرگ و میر در اثر سکته مغزی در زنان بیشتر از مردان اتفاق می‌افتد، به خصوص زنانی که از قرص های ضد بارداری استفاده می‌کنند.

استعمال دخانیات: استعمال دخانیات موجب آسیب به رگ های خونی و افزایش فشار خون می‌شود. استعمال دخانیات می‌تواند مقدار اکسیژن بافت های بدن را کاهش دهد. دود ناشی از مصرف سیگار به رگ های خونی آسیب می‌رساند.

فشار خون:  یکی از مهم ترین عوامل ایجاد کننده سکته مغزی افزایش فشار خون است. فشار خون در صورتی که ۱۴۰/۹۰ میلی متر جیوه یا بالاتر از آن است فشار خون بالا محسوب می‌شود.

بیماری های قلبی: انواع بیماری های قلبی که باعث ایجاد لخته خونی می‌شوند می‌تواند موجب سکته مغزی شود.

دارای سابقه خانوادگی سکته مغزی یا حمله ایسکمیک گذرا: وجود سابقه خانوادگی و حمله ایسکمیک گذرا در گذشته خطر ابتلا  به سکته مغزی را افزایش می‌دهد.

آنوریسم مغزی: آنوریسم مغزی یا ناهنجاری شریان های وریدی مغز که در اثر برآمدگی های بالون شکل در شریان ها ممکن است درون مغز کشیده یا پاره شوند. تا زمانی که این شریان یا سرخرگ ها پاره نشوند تشخیص داده نمی‌شوند.

عوامل دیگری که موجب بروز سکته مغزی می‌شوند که قابل کنترل هستند:

• نداشتن فعالیت جسمانی
• چاقی و اضافه وزن
• کلسترول بالا یا پایین
• استرس و افسردگی
• مصرف مواد مخدر (کوکائین، آمفتامین و …)
• التهاب رگ های خونی و اختلالات خونی

مصرف داروهای غیر استروئیدی ضدالتهابی مخصوصا در افرادی که قبلا دچار حمله قلبی شده اند میتواند خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهد.

چگونه از سکته مغزی جلوگیری کنیم؟

رعایت اصولی مانند ورزش کردن به طور منظم و حفظ وزن مناسب، تغذیه سالم و عدم مصرف الکل و دخانیات می‌تواند تا حدود زیادی خطر ابتلا به سکته مغزی را کاهش دهد.

• درمان آپنه انسدادی خواب
• تحت کنترل نگهداشتن فشار خون
• کنترل دیابت

علائم سکته مغزی

سردرد که می‌تواند همراه با کاهش هوشیاری و استفراغ باشد.

• گیج به همراه اختلال ادراک و تکلم
• سرگیجه و مشکل راه رفتن و اختلال در حرکات
• بی حسی در یک طرف بدن (صورت، دست، پا)
• اختلال در بینایی (یک یا هر دو چشم)
• اختلال در کنترل روده و مثانه
• درد در دست ها و پاها
• فلج یا ضعف در یک یا دو طرف بدن
• اشکال در کنترل یا ابراز احساسات

چگونه می‌توان سکته مغزی را تشخیص داد؟

به طور کلی سکته مغزی سریع اتفاق میفتد. در صورتی که علائم گفته شده سکته مغزی رخ داد حتما ب پزشک متخصص مراجعه کنید.

نشانه هایی از قبیل: اختلال در صحبت کردن، ضعف در دستها، بی حسی در صورت و … را مشاهده کردید حتما به پزشک مراجعه کنید.

پزشک با استفاده از روش های مختلفی می‌تواند سکته مغزی را تشخیص دهد:

ابتدا پزشک درباره علائم فرد سوالاتی را می‌پرسد. با بررسی فشار خون و گوش دادن به صدای شریان کاروتید در گردن و بررسی رگ های خونی در پشت چشم ها تا نشانه های لخته خونی را پیدا کند. پس در وهله اول معاینه فیزیکی صورت می‌گیرد. سپس برای بیمار باید آزمایش خون تجویز کند تا تا از چگونگی و سرعت لخته شدن خون و سطح مواد انعقادی در خون و عفونت در بدن بیمار آگاهی پیدا کند.

سی تی اسکن: سی تی اسکن می‌تواند خونریزی مغزی، سکته مغزی و تومور مغزی و … که با استفاده از اشعه ایکس است درون مغز را نشان دهد.

ام آر آی: این نوع از تصویر برداری تصویری از امواج رادیویی و مغناطیسی از بافت های آسیب دیده نشان می‌دهد.

آنژیوگرافی مغزی: در این نوع از تصویر برداری برای نشان دادن عروق خونی مغز تحت اشعه ایکس رنگ مخصوص به این عروق تزریق می‌شود تا تصویر دقیقی به دست آید.

اولتراسوند عروق کاروتید: در این روش جریان خون شریان کاروتید بررسی و پلاک در عروق جستجو می‌شود.

اکوکاردیوگرام: در این روش تصویر دقیق از قلب ارائه می‌دهد و لخته خون که به سمت مغز حرکت می‌کند و می‌تواند موجب سکته مغزی شود را نشان می‌دهد.

درمان سکته مغزی

در صورت ایجاد علائم سکته مغزی زمان را از دست ندهید سریعا به مراکز درمانی مجهز برای درمان سکته مغزی مراجعه کنید، خوشبختانه هر دو درمان فاز حاد سکته مغزی شامل ترومبکتومی مکانیکال و ترومبولیز وریدی در کشور وجود دارد.

درمان سکته مغزی ایسکمیک

سکته مغزی ایسکمیک جریان خون در شریان یا سرخرگ ها را مسدود یا تنگ می‌کند که برای درمان آن باید جریان خون کافی را به مغز بازگرداند. برای درمان سکته مغزی می‌توان با تجویز دارو موجب شکسته شدن لخته خون و پیشگیری از تشکیل لخته خون شد. برای این منظور داروهایی مانند آسپرین و داروهای تزریقی مانند ماده فعال پلاسمینوژن فعال یا همان تی پی ای تجویز می‌شود. این ماده موجب خون لخته شده را رقیق می‌کند. اما این ماده را باید ۴ الی ۵ ساعت بعد از نمایان شدن علائم سکته مغزی تزریق کرد.

روش دیگر جراحی است که با از بین بردن پلاک و هر مانعی که در شریان های کاروتید است همراه است. یکی از روش های جراحی با تزریق تی پی ای به وسیله کاتتر به صورت مستقیم به سرخرگ مغز باعث زدودن لخته در محلی که شریان مسدود شده می‌شود.

آنژیوپلاستی نیز یک جراحی بسته مغز است که توسط متخصص و فلوشیپ بیماری های عروقی مغز و نخاع انجام می‌گیرد و به منظور تنگ شدن مجدد شریان یک بادکنک کوچک پر از باد در عروق تنگ شده از طریق کاتتر وارد می‌شود و یک استنت یا لوله مش در آن قرار داده می‌شود.

درمان سکته مغزی هموراژیک

این نوع سکته با خونریزی داخلی مغز رخ می‌دهد که برای درمان آن باید بر روی کنترل خونریزی و کاهش فشار وارد بر مغز تمرکز کرد. با مصرف داروهای کاهش فشارخون و فشار در مغز بیمار و داروهای ضد تشنج و انقباضات ناگهانی عروق خونی می‌تواند سکته مغزی را درمان کند. در صورتی که بیمار داروهای ضد انعقاد یا ضد پلاکت (مانند وارافارین یا کلوپیدوگرل ) مصرف می‌کند پزشک می‌تواند دارو یا تزریق خون را برای مقابله با با اثرات داروهای مصرفی تجویز کند.

جراحی بسته مغز: جراحی بسته برای درمان خونریزی های مغزی شبیه به سکته مغزی استفاده می‌شود. این نوع جراحی کم تهاجمی بوده و به این صورت انجام می‌شود که کاتتر از طرق یک شریان بزرگ در پا یا بازو وارد و به سمت آنوریسم هدایت می‌شود. سپس یک عامل مکانیکی مانند فنر یا همان کویل برای جلوگیری از پارگی رگ قرار داده می‌شود.

عمل جراحی: برای ترمیم اختلال در رگ های خونی که موجب سکته هموراژیک شده است می‌توان از روش جراحی استفاده کرد. این نوع از جراحی به این صورت است که جراحان می‌توانند مستقیما با قرار دادن گیره های کوچکی در کف آنوریسم  و یا کویل گذاری قابل انفصال جریان خون به رگ را متوقف و از پارگی جلوگیری کنند.

درمان های موجود برای سکته مغزی حاد چه می‌باشند ؟

در سکته مغزی حاد دادن آنتی کواگون و یا آنتی پلاکت به صورت سریع برای جلوگیری از پیشرفت سکته مغزی کاربردی ندارد. درمان های سکته مغزی هر چه سریع تر بیمار به بیمارستان مراجعه کند موثرتر خواهد بود و یا با گذشتن زمان به دلیل از بین رفتن بافت مغز و مرگ سلولی اثری نخواهند داشت.

در بیماران دچار سکته مغزی حاد که کاندید ترومبکتومی و آنژیوگرافی مغزی هستند و آلتپلاز وریدی تجویز شده نباید منتظر ماند که آیا آلتپلاز وریدی تجویز شده نباید منتظر ماند که آیا آلتپلاز وریدی اثر می کند یا نه بایسد بیمار همزمان که آلتپلاز تزریق شده به بخش آنژیوگرافی مغز جهت ترومبکتومی مکانیکال منتقل شود.

داروهای ترومبولیتیک (تجزیه کننده لخته)، آلتپلاز 

به صورت وریدی یا به صورت داخل شریانی تزریق می‌شود به شرطی که منع مصرف این دارو را بیمار نداشته باشد. حداکثر زیر ۳ یا ۴٫۵ ساعت از شروع علائم بیمار به بیمارستان مراجعه کرده باشد تا داروهای تجزیه کننده لخته را به صورت وریدی تزریق کند. با تجزیه لخته باعث برقراری مجدد خون رسانی به مغز شده و آسیب وارده را به حداقل برساند.

قبل از تجویز آلتپلاز (ترومبوز وریدی) زمان را نباید برای انجام آزمایشات و بررسی های غیر ضروری از دست داد.

تزریق داروهای ترومبولیتیک حداکثر تا چه زمانی در سکته مغزی مفید است ؟

حداکثر تا ۴٫۵ ساعت از شروع علائم می‌تواند موثر باشد.

ترومبکتومی مکانیکال 

ترومبکتومی مکانیکال یعنی خارج کردن لخته در سکته مغزی حاد توسط استنت و از طریق آنژیوگرافی حتی تا ۲۴ ساعت از شروع علائم ممکن است بیمار سود ببرد. روش جدید برای درمان سکته مغزی حاد است. این بخش شامل خارج کردن لخته از عروق بزرگ مغزی با کمک آنژیوگرافی مغز و به کمک استنت و بالون و لوله های باریک و ساکشن را گویند. در صورتی که که بیمار زیر ۶ ساعت از شروع علائم به مراکز درمانی مجهز مراجعه کند می‌تواند با خارج کردن لخته از رگ درگیر عوارض مغزی به حداقل رسیده و در مواردی جان بیمار نجات داده شود. این عمل جراحی در بعضی از موارد و شرایط خاص تا ۲۴ ساعت از شروع علائم سکته مغزی می‌تواند مفید باشد و توسط فوق تخصص نورواینترونشن صورت می‌گیرد و انقلابی در درمان سکته مغزی ایجاد کرده و خوشبختانه در کشور ما نیز انجام می‌شود.

حتی بیمارانی که کاندید ترومبکتومی مکانیکال هستند باید آلتپلاز وریدی در صورت نداشتن منع تزریق شود و بیمار در نهایت سود بیشتری خواهد برد.

اعمال جراحی اندوواسکولار برای سکته مغزی یعنی چه ؟ چه زمانی جراحی در سکته مغزی مفید است ؟ 

این عمل ها از طریق آنژیوگرافی جهت خارج کردن لخته مغزی به کار برده می‌شوند زیر ۶ ساعت از شروع علائم حداکثر ارزشمندی و فایده را دارند ولی تا ۲۴ ساعت هم ممکن است مفید باشد. توسط استنت های خاص به نام retriever انجام می‌شود.

سایر درمان های سکته مغزی 

داروهای کاهش دهنده ورم و التهاب مغزی : در بعضی شرایط مفیداند.

داروهای نوروپروتکتیو : در بهبود عملکرد مغز بعضا تا حدودی موثرند.

کرانیوتومی : یک نوع روش جراحی برای نکته های مغزی شدید است که در آن جمجمه باز شده و خونریزی یا فشار وارد شده روی مغز برای حفظ جان بیمار کم می‌گردد.

چه داروهایی در پیشگیری از تکرار سکته مغزی موثراند ؟

بعد از ۲۴ ساعت اول از سکته مغزی جهت جلوگیری از تکرار سکته مغزی دادن آنتی پلاکت تا ۳ ماه منطقی است.

داروهای ضدانعقادی مانع تشکیل لخته می‌شوند : مانند وارافارین، ریواروکسابان، آپیکسابان، دابی گاتران.

داروهای ضد تجمع پلاکت :  پلاویکس ، آسپرین ، داروهای کاهش دهنده کلسترول مانند آتروواستاتین ، داروهای قند خون کاهش دهنده، داروهای کاهش دهنده فشارخون.

۱۰ راه پیشگیری از سکته مغزی

• کاهش فشار خون
• رژیم غذایی مناسب
• ورزش
• قطع سیگار
• محدود کردن و قطع مصرف الکل
• کنترل دیابت
• درمان بیماری های قلبی
• خواب کافی
• مصرف ویتامین D

چه غذاها، ویتامین ها و مواد معدنی برای پیشگیری از سکته مغزی مفید هستند ؟

مغز بادام و گردو : در مطالعات نشان داده شد مصرف یک انس از مغزهای بادام و گردو در روز می‌تواند ریسک ایجاد سکته مغزی را به طرز قابل توجهی کاهش دهد.

سبزیجات : براساس مطالعات دانشگاه هاروارد، مصرف روزانه و منظم سبزیجات می‌تواند در کاهش رخ دادن سکته مغزی بسیار موثر باشد و تا ۲۰% ریسک سکته مغزی را کاهش می‌دهد.

شکلات : به ویژه شکلات تلخ که درصد شکلات بالایی دارد، در کاهش رخ دادن سکته مغزی موثر است.

مرکبات : مصرف دراز مدت و روزانه مرکبات در کاهش ریسک رخ دادن سکته مغزی موثر است.

قهوه و چای سبز : مصرف روزانه ۱ فنجان قهوه در مطالعاتی که ژاپتی ها انجام داده اند باعث کاهش رخ دادن سکته مغزی تا ۲۰% می‌شود. مصرف روزانه ۲ تا ۳ فنجان چای سبز روزانه ۱۴ درصد باعث کاهش رخ دادن سکته مغزی شده است.

مصرف غذاهای حاوی پتاسیم : موز، سبزیجات، لوبیا، نخود فرنگی . مصرف ۱۶۰۰ میلی گرم روزانه ترکیبات حاوی پتاسیم ۲۱% می‌تواند ریسک رخ دادن سکته مغزی را کاهش می‌دهد.

مصرف مکمل های حاوی ویتامین D : مصرف مکمل های حاوی ویتامین D در کاهش ریسک سکته مغزی موثر است. پ

مصرف غذاهای حاوی منیزیوم : با کاهش ریسک رخ دادن سکته مغزی مراه اند و در دانه های گیاهی سبز، کرفس، کلم بروکلی و غلات وجود دارد.

غلات سبوس دار

سیر

گوجه فرنگی

برای پشگیری از سکته مغزی چه مواد غذایی نباید مصرف کرد ؟

• مصرف غذاهای با کلسترول بالا
• لبنیات چرب
• غذاهای نمکی
• گوشت قرمز